Het is een vraag die veel voorbijkomt in de klimaatdiscussie: waarom zou ik mijn gedrag veranderen als mijn individuele actie niets uitmaakt? De blokkade van de A12 door klimaatactiegroep Extinction Rebellion afgelopen weekend zal je niet ontgaan zijn en de adviezen om minder vlees te eten, korter te douchen en niet meer te vliegen vanwege de klimaatcrisis vliegen je om de oren. Maar hoeveel impact heeft jouw gedrag nou echt?
Laten we vooropstellen dat als een individu als enige zijn gedrag verandert, er objectief gezien weinig verschil te zien is. Toch betekent dat niet dat je eigen gedrag niets uitmaakt.
De indirecte impact van individuele acties speelt daarbij een grote rol. “Je hebt invloed op je netwerk, je vrienden en familie. Die mensen kunnen ook weer anderen beïnvloeden.” Dat zegt Jan Rotmans, hoogleraar bij Erasmus Universiteit Rotterdam en expert op het gebied van duurzaamheid.
Die impact zie je bijvoorbeeld terug bij zonnepanelen. Ellen van der Werff, universitair hoofddocent bij de Rijksuniversiteit Groningen en gespecialiseerd in het beïnvloeden van milieuvriendelijk gedrag, legt uit: “Als in de buurt een paar mensen zonnepanelen op hun huis laten plaatsen, gaan mensen in de buurt dat ook sneller doen.”
Grote groep
Bovendien is de groep waar een individu deel van uitmaakt veel groter dan je misschien denkt. “Als jij stopt met vlees eten, zijn er op datzelfde moment misschien wel honderden of duizenden anderen die hetzelfde overwegen”, legt hoogleraar Rotmans uit.
Hij is het niet eens met uitspraken die voedingswetenschapper Louise Fresco deed in een interview. Die stelde dat mensen die stoppen met vlees eten voor het klimaat hun eigen impact overschatten. Hoogleraar Rotmans deelde zijn ongenoegen met haar uitspraken op Twitter.
“Als we ons gedrag echt massaal veranderen, kunnen we 40 à 70 procent minder CO2 uitstoten”, zegt de hoogleraar. Het niet-eten van vlees zou hier een grote rol in kunnen spelen, afhankelijk van het alternatief dat voor het vlees in de plaats komt. Volgens Rotmans hangt dat ervan af of je overschakelt op een vleesvervanger, of helemaal geen vleesachtige producten meer in je dieet verwerkt.
Daarnaast zouden we minder moeten bezitten: hoe meer spullen je bezit, hoe meer CO2. In Nederland alleen al gooien we volgens Rotmans 150 miljoen kilo kleding per jaar weg. “6 procent wordt niet eens gedragen.”
Verschil met vroeger
Rotmans ziet wel veranderingen onder studenten. “Ik gaf laatst les aan een groep waarvan iedereen vegetarisch was. Ook heb ik weleens een groep gehad die na een paar colleges vegetarisch werd”, vertelt hij. “Ze zijn niet altijd consequent, maar als ik het vergelijk met vroeger zie ik wel echt een verschil.”
Toch voelen veel mensen zich machteloos als het om de klimaatcrisis gaat. Volgens Arie Dijkstra, hoogleraar bij Rijksuniversiteit Groningen en expert op het gebied van gedragsverandering, heeft dat te maken met een sociaal dilemma. “Als je denkt dat mensen weinig doen, dan denk je dat je eigen gedrag ook weinig impact heeft. Als je denkt dat anderen het heel goed doen, dan voelt het alsof je zelf ook een steentje kunt bijdragen.”
Met andere woorden: als je ziet dat mensen om je heen zich inzetten voor het klimaat, ben je sneller geneigd dat zelf ook te doen.
Ook Ellen van der Werff van de Rijksuniversiteit Groningen ziet dit terug: “Hoe belangrijker mensen het klimaat vinden, hoe meer ze zich bewust zijn van de problemen en het idee hebben dat ze iets kunnen doen.”
Onderzoek wijst volgens Van der Werff ook uit dat mensen onderschatten hoe belangrijk andere mensen het klimaat vinden. “Die misperceptie zouden we moeten proberen te corrigeren. Heel veel mensen doen al hun best, en je staat er niet alleen in.”
Passief gedrag
Het machteloze gevoel kan volgens hoogleraar Arie Dijkstra leiden tot passief gedrag, dus dat je uiteindelijk geen actie onderneemt. “Je gaat pas veranderen als je denkt dat het zin heeft.”
Maar is dat gevoel dan terecht? Dijkstra: “Objectief gezien is de impact van het individu klein. Maar de kunst is dat je het met zijn allen doet.”
